CZAS ZABORÓW

            Najdawniejszą formą oświaty na terenie Tuchowicza jeszcze z czasów zaborów była nauka w chłopskich chatach, którą krzewiła Maria Niewidowska – córka zarządcy majątku Hempla.

Nauka odbywała się tylko w okresie zimowym. Przeciętnie uczeń kończył wtedy jedną lub dwie klasy.  Za podręczniki często służyły książki kościelne, gdyż inne były nielegalne. Nauczyciele prześladowani byli przez carską żandarmerię.

 I   WOJNA ŚWIATOWA

          W okresie I wojny światowej chętnych uczyła synowa zarządcy – Janina Niewiadowska. Była kierownikiem szkoły najpierw jednoklasowej, a po wyzwoleniu dwu i następnie trzyklasowej. Początkowo szkoła mieściła się w chacie zamożnego gospodarza Mądrzyka, a następnie w budynku urzędu gminy w Tuchowiczu, później w domu Gajdy. Nauka odbywała się w ciasnych i słabo oświetlonych izbach. Nie było podręczników i przyborów szkolnych.

  Po odzyskaniu niepodległości zaczęła poprawiać się sytuacja oświaty w Polsce. Wraz ze wzrostem powszechności nauczania, szczególnie w latach 1922/28 wzrosła liczba nauczycieli. Wynajęto także izby lekcyjne u dwóch gospodarzy.  Jedna mieściła się u Kucharskiego i dwie u Osińskiego.

W trzyklasowej Szkole Powszechnej uczyli: Janina Niewiadowska – kierownik szkoły, Stanisław Mróz oraz Jan Pawlina.

1927 

   Szkoła została przeniesiona z izb chłopskich do nowego budynku Spółdzielni Mleczarskiej i zajęła tam sale na piętrze. Obwód obejmował trzy miejscowości; Anonin, Józefów i Tuchowicz. W roku szkolnym 1938/39 zapisanych było 232 uczniów.

 1939 

   Najazd Niemiec  hitlerowskich na Polskę spowodował, że nowy rok szkolny rozpoczął się 20 listopada 1939 roku. Na terenie Tuchowicza  nauka w Szkole Powszechnej w czasie II wojny światowej trwała cały czas.

Nad szkolnictwem nadzór sprawowali Niemcy ograniczając dostęp do nauki na wysokim poziomie.

Niedostatki w nauczaniu jawnym starano się kompensować poprzez nauczanie tajne. Polegało ono na prowadzeniu nauki w warunkach konspiracyjnych. Nauczyciele narażając się na prześladowania, obozy zagłady, śmierć, godnie wypełniali swój patriotyczny i zawodowy obowiązek. W Tuchowiczu nauczaniem tajnym zajmowali się Zofia i Stanisław Zdunowie, Kazimiera Lisicka oraz uchodźca z Warszawy   Tadeusz Szpila.

 1945 

    Okres wojny i okupacji poczynił ogromne,  wszechstronne straty wśród ludności. Szczególnie dotkliwe były straty w samej nauce poniesione przez dzieci i młodzież polską.

 Prace wstępne w zakresie organizacji szkoły w Tuchowiczu rozpoczęto tuż po wojnie. Pionierem tych poczynań była Leokadia Stankiewicz – kierownik szkoły. Poczyniła ona starania o rozszerzenie bazy lokalowej i materiałowej. Szkoła w Tuchowiczu stała się szkołą III stopnia. Część izb wymagała remontu oraz wyposażenia.

 1946

     Prace organizacyjne szkoły powierzono nowemu kierownikowi- Janowi Krzemińskiemu. W szkole uczyło się  wówczas 288 uczniów. Warunki były trudne. Latam dokuczał zaduch, zimą brak ciepła. Żelazne piece nie były w stanie ogrzać sal. Dzieci z powodu zimna nie zdejmowały okryć wierzchnich. Trudno było utrzymać czystość. Uczniowie nie zmieniali obuwia. Do zabiegów higienicznych służyły dwie miski metalowe. Wodę czerpano ze studni przed szkołą.

 1946/1947

         W bieżącym roku szkolnym 46/47 podniesiono stopień organizacyjny szkoły – zorganizowano ósmą klasę. Zbiorcza Powszechna Publiczna Szkoła w Tuchowiczu przyjęła uczniów z Celin, Czerśli, Stanina, Jeleńca  i Zagoździa. Taka sytuacja utrzymała się tylko w ciągu jednego roku szkolnego. W kolejnym roku rejon szkoły zbiorczej zmniejszył się i objął tylko szkołę I stopnia w Celinach.

1948/49 

          Od tego roku funkcję kierownika szkoły obejmuje Władysław Strzyżewski, który przybył do Tuchowicza wraz ze swą żoną Teofilą Strzyżewską .W bieżącym roku szkolnym  szkoła stała się Publiczną Szkołą Ogólnokształcącą Stopnia Podstawowego. Naukę pobierali uczniowie w siedmiu oddziałach w budynku szkolnym i czterech oddziałach filialnych w Józefowie, zorganizowanych na prośbę rodziców w wynajętym lokalu u Józefa Piotrowskiego.  Nauczycielem i kierownikiem filii był Kazimierz Parzyszek.

 1949 

            Władze oświatowe przystąpiły do zmiany programu nauczania zalecając, by treści nauczania oprzeć na teorii marksizmu i leninizmu. Do szkół podstawowych wprowadzony został język rosyjski, który wyparł nauczany dotychczas w szkole w Tuchowiczu język francuski. Kierownik szkoły Wł. Strzyżewski  już  w 1949 roku czynił starania o budowę nowego budynku szkoły.

 1953/54  

            Okres ten był czasem przygotowań do obchodów 10 -lecia  Polski Ludowej. Szkoła wiele zyskała. Usunięto mleczarnię, po której wyremontowano 2 sale lekcyjne: gimnastyczną i świetlicę. Zbudowano scenę, ogrodzono plac i obsadzono żywopłotem, założono kwietniki. Nauczyciele i młodzież brali udział w wiecach pierwszomajowych oraz występach artystycznych organizowanych przez Komitet Święta Pracy.

   1958  

"Rok szkolny 1958/1959 rozpoczęto dnia 1/IX 1958 r. Obsada nauczycieli 5 etatów stałych jeden od godzin. Nauczycielami stałymi, są:
1. Strzyżewski Władysław.
2. Strzyżewska Teofilia.
3. Matejek Łucja.
4. Zdun Zofia.
Od godzin Kopeć Janina. Szkoła liczy siedem klas, liczbą dzieci 165. klasa VII 33uczniów. Wychowawcą klasy VII jest Strzyżewska Teofilia, klasy VI Szczygielska Leokadia, klasy V Zdun Zofia.

Dnia 3 grudnia otwarty został przy szkole w Tuchowiczu Uniwersytet Powszechny. Na Uniwersytet zgłosiło się 33 mieszkańców Tuchowicza. Wykłady na Uniwersytecie odbywały się w środy i piątki każdego tygodnia. Przerabiano tematy z dziedzin historii, geografii, prawa, weterynarii, rolnictwa, fizyki i chemii."

1959  

                 Na posiedzeniu Rady Pedagogicznej ponownie wraca problem budowy nowego budynku szkoły. Omawiano możliwość  sprzedaży  istniejącego budynku dla potrzeb Gminnej Spółdzielni, a budowę nowego w miejscowym  parku. Tymczasem w Józefowie trwała budowa nowej szkoły. W listopadzie bieżącego roku odbyło się uroczyste otwarcie nowego budynku szkolnego z trzema klasami dla pięciu oddziałów, w których nauczała:Leokadia Stankiewicz- kierownik i Zofia Dybciak.

 1960 

           Dzięki staraniom Teofili Strzyżewskiej w marcu 1960 r. zelektryfikowano szkołę. Po 13- latach pracy 14 IV 1960 roku zmarł zasłużony dla szkoły i środowiska lokalnego kierownik – Wł. Strzyżewski. Kierownictwo w szkole objęła żona Teofila Strzyżewska.

             Po raz pierwszy rozpoczęto nowy rok szkolny wykorzystując radio. W tym samym roku w szkole pojawił się też pierwszy telewizor.

 1961 

                                        Decyzją  wprowadzonej przez Sejm ustawy szkoła w Tuchowiczu  staje się ośmioklasową szkołą podstawową stanowiącą organizacyjną i programową podstawę całego systemu kształcenia i wychowania.

W związku z wprowadzeniem ośmioletniego obowiązku nauki liczba uczniów w szkole wzrosła. Konieczne było zwiększenie kadry pedagogicznej.

 1964 

         W lipcu w budynku szkoły odbyło się uroczyste otwarcie klubokawiarni” Ruch” w sali, w której dotychczas mieściła się świetlica szkolna pełniąca również funkcję  świetlicy gromadzkiej.

 1965  

              Kolejny rok przyniósł zmianę kierownictwa. Nowym kierownikiem szkoły w Tuchowiczu zostajeTadeusz Machnio, który pełni tę funkcję przez 20 lat. Kierownik i nauczyciele czynią wiele zmian modernizując budynek szkoły, wykonują przy pomocy rodziców wiele prac wewnątrz i wokół budynku.

 1968/69  

    Dzięki staraniom Tadeusza Machnio przeprowadzono remont kapitalny budynku szkolnego. Rozebrano stromy dach. Nadbudowano ścianę zewnętrzną  od ulicy i częściowo boczne, co umożliwiło zorganizowanie dwu nowych izb lekcyjnych. Po remoncie szkoła dysponuje dziewięcioma salami i hollem, gabinetem i małym pokojem nauczycielskim.

1985 

               Stanowisko dyrektora szkoły objęła Jadwiga Murawska, która pełniła tę funkcję przez 18 lat. Gospodarnie wykorzystując dostępne, skromne środki finansowe doprowadziła do wybudowania budynku gospodarczego, sanitariatów, odnowienia schodów wewnątrz szkoły, ogrodzenia placu szklonego metalowym płotem, przejęła od gminy budynek po Banku Spółdzielczym i urządziła tam bibliotekę i salę gimnastyki korekcyjnej.  

  2003  

           Dyrektorem szkoły zostaje Bożena Stępniewska – Szewczak. 




Historia Tuchowicza

„HISTORIA TUCHOWICZA I KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO”

 

1. Położenie geograficzne

          Tuchowicz to dawne miasto, przemianowane w XIX wieku na wiejską gminę, a następnie od 1975 roku już tylko wieś parafialną w gminie Stanin w województwie siedleckim.

Początki Tuchowicza sięgają XIII wieku. Położenie geograficzne to 22° 2’ szerokości geograficznej północnej i 51°8’ długości geograficznej wschodniej. Pod zabudową zajmuje obszar 19 ha na terenie równinnym, gdzie gleby stanowią IV i V klasę.

Miejscowość ta położona jest między dwiema rzekami: Bystrzycą  Wielką i Stanówką, w odległości 12 km od Łukowa, 42 km od Siedlec i 115 od Warszawy.

Okolice Tuchowicza to sąsiadujące wokół wsie: Józefów od strony północno- wschodniej, Stanin od strony południowo- zachodniej, Anonin i Celiny od zachodu.

Pomimo tego, że miejscowość ma charakter wybitnie rolniczy, posiada również walory turystyczne. W okolicy Tuchowicza znajdują się grodziska.

Tuchowicz leży na szlaku łączącym Łuków z Żelechowem i Krzywdą. Dlatego też krzyżują się tu dobre drogi biegnące w kierunku tych miejscowości. Tak, więc osada ta posiada korzystne warunki komunikacyjne we wszystkich kierunkach. Ma to szczególne znaczenie w związku z dojazdem dzieci do szkoły.

Ludność Tuchowicza stanowi425 osób tj. 148 rodzin. Gdy Tuchowicz po włączeniu do Gminy Stanin, przestał pełnić funkcje administracyjne jako siedziba gminy, nastąpiła likwidacja wielu stanowisk pracy. Wzrosło bezrobocie, a co za tym idzie, pogorszenie warunków bytowych mieszkańców.

Większość rodzin utrzymuje się z rolnictwa pracując we własnych gospodarstwach rolnych.

Do ważniejszych obiektów w Tuchowiczu należy zaliczyć Kościół Parafialny pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny, Szkołę Podstawową, Państwowe Przedszkole, Bibliotekę Publiczną oraz Urząd Pocztowy.

 Z tej pochodzą:

- ks. Modest Wiąckiewicz

 - ks. Stanisław Siwiec

- o. Leszek Mądrzyk (SJ)

- 2 siostry zakonne

- br. Andrzej Wiącek ( TS)

 

2. Rys historyczny

 

Dzieje Tuchowicza są odległe. Nie wiadomo, kto założył tę osadę leżącą w pobliżu Łukowa, którym już w XIII wieku żywo interesowali się władcy.

Wówczas ziemie te zawładnięte były przez wojownicze plemię Jadźwingów. Z chwilą ich wytępienia (1282 r. ) ówcześni władcy, książęta   i zamożni panowie różnymi sposobami starali się wpłynąć na zaludnienie i szybszy wzrost miasta (Łukowa). W tym celu zachęcali uboższą szlachtę z Mazowsza i Wielkopolski do osiedlenia się na zawładniętych po Jadźwingach obszarach w bliższej i dalszej okolicy Łukowa. Można, więc przypuszczać, że okoliczności te dały początek Tuchowiczowi.

Już „ Spisy dziesięciny papieskiej i świętopietrza z lat 1327- 55” wymieniają Tuchowicz jako „ośrodek parafialny w łukowskiem”

W Monumenta Poloniae Vaticano w roku 1350- 51 nazwa miejscowości pojawiła się jako de Tanczcowicz, a w 1354- 55 jako Tuczcowicz. Z kolei w 1430 r. w „ Zbiorze dokumentów małopolskich” zapis brzmi Thuchowicz.

          Pochodzenie nazwy nie jest pewne. Przekazy ludowe donoszą jakoby Tuchowicz: Tu-chów-owiec wziął nazwę od metody gospodarczej, polegającej głównie na hodowli owiec.

          W XV wieku właścicielami Tuchowicza zostali Kanimirowie, którzy przybyli z Mazowsza. To właśnie na rzecz Jana Kanimira z Kunradźca koło Płońska, posiadacza większego kompleksu własnościowego z ośrodkiem w Tuchowiczu dnia 26 czerwca 1430 roku król Władysław Jagiełło wydał dokument LOKACYJNY dla miasta Tuchowicz. Osadę zaczęto zapisywać jako „ Oppidum Tuchowicz” to znaczy jako miasto. Kanimirowi płacili z niego trzy grzywny, tyle, co ówcześni dziedzice Siedlec.

          Z początkiem XVI wieku bracia Kanimirowie wznieśli w Tuchowiczu kościół, siedzibę rozległej parafii, obejmującej miasto i 38 wsi. Z czasem parafia malała wskutek tworzenia się nowych ośrodków parafialnych w: Radoryżu, Staninie, Jeleńcu, Jedlance.

          Podczas wojen szwedzkich w XVII weku miasto uległo zniszczeniu. Wielokrotnie przechodziło z rąk do rąk. Po Kanimirach przyszli Parysowie, Leśniowolscy, Cieciszowscy, Krasińscy, Jezierscy.

            Z końcem Rzeczpospolitej rozległe dobra podzielone zostały na miejskie folwarki. Należały one do Tukałłów i Dmochowskich. Z Rozalią Dmochowską ożenił się w roku 1817, powracający z kampanii napoleońskiej, kapitan gwardii Joachim Hempel, biorąc w posagu majątek Tuchowicz. Od tego czasu dobra tuchowickie, przechodząc z ojca na syna, pozostawały własnością Hemplów przez okres ponad stu lat. Byli oni ostatnimi właścicielami Tuchowicza.

           Prawa miejskie Tuchowicz utracił w XIX wieku, prawdopodobnie wtedy, kiedy to ukazem carskim z dnia 1 czerwca 1869 roku przemieniono w całym Królestwie Polskim mniejsze miasteczka w osady i zastosowano do nich prawa o wiejskich gminach. Wówczas w skład gminy Tuchowicz weszło 19 wsi. Jednak z biegiem czasu powierzchnia gminy zmniejszyła się na skutek reorganizacji administracyjnych, które ostatecznie doprowadziły do połączenia dwu gmin i przejęcia Tuchowicza przez Urząd Gminy w Staninie.

           Ważnym obiektem zabytkowym Tuchowicza jest kościół murowany z 1888 roku. Powstał on na zgliszczach dawnego, drewnianego fundacji Hieronima Krasińskiego.

Zbudowany został według planu inż. Girszwelda. Jest to obiekt neogotycki kryty blachą. Przez kościołem znajduje się nagrobek przedstawiający postać kobiety, wspartej na urnie, prawdopodobnie rzeźbiony przez Pawła Malińskiego. Za kościołem widać grobowiec Joachima Hempla ( napoleończyka) i jego żony Rozalii. Przy alei głównej cmentarza można odnaleźć groby dziedziców: Dmochowskich z Jeleńca i Hemplów z Tuchowicza.

          Na skraju parku stoi drewniany dworek. Jego najstarsza część pochodzi z I połowy XIX wieku, a nowe fragmenty dobudowano w początkach XX w. W parku rosną drzewa liczące około 200 lat: topole, lipy, świerki, modrzewie, wiązy, jesiony oraz limby o średnicy ok. 80 cm.

          Na skrzyżowaniu dróg, przed kościołem stoi nagrobny pomnik poświęcony żołnierzom poległym w latach I wojny światowej.  

           Z okresu międzywojennego pochodzi budynek szkolny, który wybudowany został na rzecz Spółdzielni Mleczarskiej w Tuchowiczu    i oddany do użytku w 1927 roku. Na parterze odbywał się skup  i przetwórstwo mleka a na piętrze wynajęto sale na klasy szkolne. W ten sposób, wędrująca po wiejskich chatach szkoła powszechna i trzech nauczycieli, otrzymała stały lokal. Z biegiem czasu szkoła przejęła cały budynek.

          W okresie międzywojennym w szkole tej pracowali nauczyciele działacze takich organizacji jak: Związek Nauczycielstwa Polskiego, Związek Strzelecki, Ochotnicza Straż Pożarna oraz Wiejska Organizacja Młodzieżowa „ Siew” . Spuścizną po zaborze rosyjskim był analfabetyzm. W związku z tym do zadań tych organizacji należało między innymi krzewienie oświaty i podnoszenia poziomu nauczania. W miejscowym Domu Ludowym odbywały się odczyty, prelekcje, nauka pisania i czytania, a także przedstawienia z udziałem uczniów.

          Nauczyciele: Zofia Zdun i Bolesław Oborski, na czele ze Stanisławem Brzozowskim ze Stanina, byli współorganizatorami strajku nauczycieli powiatu łukowskiego w 1937 roku. Bronisław Oborski, podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku, dostał się do niewoli niemieckiej i całą okupację spędził w oflagu.

           W Tuchowiczu i okolicy rozwijał się silny ruch oporu. Działały tu głównie AK i BCh. Sieć konspiracyjną na tym terenie organizował nauczyciel miejscowej szkoły ppor. Rez. Stanisław Zdun. Zmarł na tyfus w 1942 roku. W działalność konspiracyjną zaangażowani byli również nauczyciele tacy jak: Zofia Zdun, Feliksa Oborska kierowniczka sekcji opieki społecznej WSK oraz ks. dr Bolesław Sprycha. Uczestniczyli oni w nauczaniu tajnym zorganizowanym na poziomie szkoły powszechnej   i średniej.

           Z okresu II wojny światowej pochodzą znajdujące się na miejscowym cmentarzu groby partyzanckie oraz ofiar hitlerowskiego terroru.

          Przedmiotem zainteresowania społeczeństwa, w wyzwolonym 22 lipca 1944 roku Tuchowiczu, tak jak w całym kraju, było szkolnictwo. Rewolucja dokonana w Polsce Ludowej w dziedzinie oświaty i szkolnictwa dążyła do podniesienia ogólnego poziomu wykształcenia ludności oraz życia kulturalnego i społecznego. Został zlikwidowany analfabetyzm, w pełni upowszechniono nauczanie na poziomie szkoły podstawowej. Szkolnictwo stało się powszechne, bezpłatne i obowiązkowe.

          W Tuchowiczu  zaczęło działać Państwowe Przedszkole i Biblioteka Publiczna. W szkole podstawowej z roku na rok oddawano do użytku wyremontowane izby lekcyjne, stopniowo wyposażono je w sprzęt. Przybywało też nauczycieli. W budynku szkolnym urządzono świetlicę gromadzką.

          Dużą rolę w sytuacji kulturalnej w omawianym okresie na terenie Tuchowicza odegrały nieszkolne formy oświaty dorosłych, np. kursy problemowe, czytelnicze, zespoły samokształceniowe, punkty odczytowo- zawodowe itp. Organizatorami form pozaszkolnej oświaty dorosłych były przede wszystkim instytucje i organizacje społeczne, m.in. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej. Zaś prowadzenie tej działalności spoczywało na barkach nauczycieli, wśród których najbardziej wyróżniła się Teofila Strzyżewska, organizatorka i kierownik Uniwersytetu Powszechnego przy Szkole Podstawowej w Tuchowiczu.

          Nowy etap w historii Tuchowicza zapoczątkował rok 1975, w którym to dokonano reorganizacji na terenie całej Polski. Zlikwidowane zostały powiaty, nastąpiły zmiany sieci gmin oraz zwiększyła się liczba województw. Gmina Tuchowicz weszła w skład Gminy Stanin. Przyczyniło się to do rozwiązania wielu stanowisk pracy w Tuchowiczu znalazła się w rejonie Zbiorczej Szkoły Gminnej w Staninie. Sytuacja ta nie spowodowała jednak zmian w działalności szkoły w Tuchowiczu.

          Lata 80- te to najbardziej korzystny okres dla rowoju szkolnictwa. Zostały zlikwidowane zbiorcze szkoły gminne. Zwiększono nakłady finansowe na rozbudowę oraz doposażenie szkół w sprzęt i różnego rodzaju pomoce naukowe. Z tego też okresu pochodzi większość sprzętu   i środków dydaktycznych w szkole tuchowickiej.